Nie bez powodu na butelkach i puszkach od napojów alkoholowych znajdują się ostrzeżenie przed spożyciem alkoholu w ciąży i prawnie jest to po prostu zabronione. Alkohol wykazuje bardzo silne i toksyczne działanie nie tylko na osobę, która go spożywa. Jest on zaliczany do substancji teratogennych, a zatem wykazuje szkodliwe działanie również dla rozwijającego się płodu. Takie narażanie rozwijającego się płodu na działanie alkoholu wiąże się z rozwinięciem się u niego nieodwracalnych szkód. W dzisiejszym artykule omówimy przyczyny i objawy FAS, odpowiemy sobie na pytanie, czy istnieje bezpieczna dawka alkoholu w ciąży, a także – czy alkoholowy zespół płodowy wpływa na dorosłe życie.
Czym jest FAS – czyli alkoholowy zespół płodowy?
FAS to powstały od angielskich słów (fetal alcohol syndrome) skrót używany w stosunku do pojęcia alkoholowego zespołu płodowego. Alkoholowy zespół płodowy to najcięższe spośród wszystkich płodowych zaburzeń alkoholowych.
FAS to zespół wad rozwojowych, jakie występują u dziecka, które jeszcze jako płód podczas pobytu w brzuchu matki było narażone na styczność z alkoholem i poddane jego toksycznemu działaniu. FAS obejmuje szereg wad somatycznych i neurologicznych.
W Polsce z alkoholowym zespołem płodowym może rodzić się około 1000 dzieci rocznie, choć eksperci twierdzą, że liczba ta jest zdecydowanie większa.
FAS przyczyny
Powodem występowania alkoholowego zespołu płodowego (FAS) jest przenikanie alkoholu przez łożysko. Nie da się jednak doprecyzować, jaka ilość alkoholu jest szkodliwa dla płodu ani tym bardziej nie można mówić o żadnym „bezpiecznym czasie” do picia. Niezależnie od etapu ciąży oraz świadomości matki o jej fakcie, alkohol wykazuje działanie szkodliwe dla płodu w każdym tygodniu ciąży.
Co ciekawe, choć do niedawna występowanie FAS u dzieci łączono jedynie ze spożyciem alkoholu przez matkę w ciąży, badania z ostatnich lat przeprowadzone w Seulu pokazują, że ojcowie również mogą się do tego przyczyniać. Badania te zostały przeprowadzone na myszach. W grupie gryzoni samcom podawano alkohol w różnych dawkach i porównywano z grupą kontrolną – ta otrzymywała roztwór soli fizjologicznej. Po dopuszczeniu samców do samic badano poczęte wówczas płody gryzoni. Wyniki przeprowadzonego eksperymentu wykazały, że samce, którym podano wcześniej alkohol, miały swój udział w rozwinięciu się wad rozwojowych u płodów – w przeciwieństwie do dzieci samców z grupy kontrolnej, które rozwijały się bez problemów.
Autorzy badania są zdania, że zaburzenia rozwoju u płodu w wyniku ekspozycji na toksyczne działanie alkoholu przenoszonego przez nasienie mogą mieć swoje początki już w momencie zapłodnienia.
Wpływ spożywania alkoholu podczas ciąży na płód
Spożywany przez matkę w ciąży alkohol przyczynia się do wielu płodowych wad rozwojowych. Jego toksyczne metabolity wykazują zdolność swobodnego przenikania przez łożysko, w efekcie czego z łatwością uszkadzają rozwijające się komórki płodu.
Alkohol wywołuje nie tylko niekorzystne zmiany epigenetyczne, komórkowe czy molekularne w płodzie, ale wykazuje też działanie teratogenne – czyli działanie szkodliwe na rozwijający się płód.
Spożywanie alkoholu w ciąży wpływa na:
- zmiany w liczbie, a także w budowie chromosomów,
- zaburzenie neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym (z uwagi na wpływ na receptory GABA i NMDA),
- zmniejszenie stężenia NGF – czynnika wzrostu neuronów,
- wytwarzanie wolnych rodników tlenowych i reaktywnych form azotu,
- negatywny wpływ na tworzenie i funkcjonowanie łożyska.
Bezpieczna dawka alkoholu w ciąży?
Chociaż jeszcze wiele lat temu mówiono o lampce wina dla zdrowia podczas okresu ciąży, wszelkie badania już dawno zdementowały ten mit. Wypicie już zaledwie 50 g czystego alkoholu w ciąży powoduje obumarcie nawet 20 milionów neuronów u rozwijającego się dziecka. Wynika z tego zatem, że nie istnieje żadna bezpieczna dawka alkoholu w ciąży – każda jego ilość może doprowadzić do powstania nieodwracalnych zmian w płodzie i skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi dla dziecka po urodzeniu.
FAS objawy
Alkoholowy zespół płodowy obejmuje wiele wad rozwojowych płodu, a jego objawy u dorastającego dziecka przybierają bardzo zróżnicowany obraz kliniczny. Istnieją jednak pewne charakterystyczne dla alkoholowego zespołu płodowego objawów, tak zwana triada objawów. Oto one:
- zmiany w układzie nerwowym – przede wszystkim mowa tu o zaburzeniach strukturalnych, na przykład zmniejszenia niektórych struktur mózgu czy też małogłowiem, oraz o zaburzeniach funkcjonalnych – takich jak upośledzone funkcje poznawcze lub obniżony iloraz inteligencji,
- zahamowanie wzrostu i niedobór wagi – można to zauważyć zarówno podczas obserwacji wzrostu płodu, jak i już po urodzeniu dziecka,
- dysmorfia twarzy – u osób z FAS obserwuje się charakterystyczne rysy twarzy: wygładzenie rynienki podnosowej, cienką górną wargę oraz skrócenie szpary powiekowej.
Objawy FAS mają charakter psychosomatyczny. Można zaobserwować zarówno wspomniane już zaburzenia strukturalne, zaburzenia wzrostu, jak i inne, takie jak deformacja kończyn oraz stawów, wrodzone wady serca, wzroku i słuchu. U dziecka z FAS często zauważa się też problemy emocjonalne, nadpobudliwość, problemy z zapamiętywaniem, nauką, a także z rozwiązywaniem problemów. Mogą pojawiać się drażliwość, lęki oraz przewlekłe zmęczenie, a samo dziecko jest narażone na rozwój zaburzeń psychicznych, takich jak stany depresyjne, fobia społeczna, a nawet psychoza.
FAS dziecko musi znosić całe życie, również w dorosłości. Wiele problemów wynikających z FAS jest niestety nieodwracalnych, a sam alkoholowy zespół płodowy zazwyczaj wiąże się z wieloletnią rehabilitacją oraz terapią.
Dorośli z FAS
Chociaż alkoholowy zespół płodowy zauważany jest już u noworodków, nie oznacza to, że z jego skutkami nie zmagają się również dorośli. FAS to przede wszystkim liczne uszkodzenia w obrębie układu nerwowego i budowy mózgu, co wiąże się z wieloma zaburzeniami rozwoju funkcji poznawczych i wpływa na zachowania społeczne – problemy te na ogół nie kończą się na etapie dzieciństwa.
U osoby dorosłej FAS powoduje przede wszystkim trudności w nawiązywaniu relacji międzyludzkich i funkcjonowaniu w społeczeństwie. Przekłada się to na ich problem z dostosowaniem się do grupy i przestrzeganiem ogólnie przyjętych norm społecznych. Takie osoby mają też niestety trudność z przewidzeniem konsekwencji swoich zachowań, jednocześnie przejawiają przy tym skłonności do działań impulsywnych i często postępują w sposób nieprzewidywalny i nieadekwatny do sytuacji.
Dorosłym z FAS trudność sprawiają również zadania rozciągnięte w czasie oraz planowanie. Szybko tracą cierpliwość, toteż zazwyczaj nie podejmują działań, których efekty nie są szybko widoczne. Trudno przychodzi im także radzenie sobie z problemami i nie jest im łatwo dostosować się do zmieniających się okoliczności. Mają również problemy z utrzymaniem motywacji do działania.
Takie problemy, które rozpoczęły się jeszcze we wczesnym dzieciństwie, i utrzymują się w życiu dorosłym to podstawy do podjęcia odpowiedniej terapii. W przeciwnym wypadku dorosła osoba z FAS narażona jest na wiele nieprzyjemnych skutków swoich działań, co wiąże się z problemami w życiu zawodowym i społecznym, a z czasem może przyczyniać się też do problemów ekonomicznych. Warto więc na tym etapie poszukać specjalistycznej pomocy.